LAS BIELAŃSKI

Rezerwat Las Bielański leżący w dzielnicy Żoliborz to najcenniejszy rezerwat o charakterze krajobrazowym, jaki ma Warszawa. W otoczeniu rezerwatu, na szczycie wzniesienia o nazwie Polkowa Góra, stoi zabytkowy Klasztor Kamedułów powstały jeszcze za czasów Władysława IV. Na jego terenie znajduje się grobowiec Stanisława Staszica. Las Bielański jak i Puszcza Kampinoska oraz Las Młociński stanowią relikt Puszczy Mazowieckiej, która do XIV wieku pokrywała Mazowsze. Rezerwat Las Bielański chroni unikalną strukturę lasu, w przeważającej części liściastego, z fragmentami pięknych grądów i łęgów. Las Bielański łączy w sobie, jak żaden inny teren zielony Warszawy, wartości przyrodnicze, klimatyczne, krajobrazowe i historyczne.

Początki dziejów Las Bielański wiąże z historią wsi Polków, która była własnością książęcą, a po przeniesieniu stolicy do Warszawy, aż do rozbiorów Polski należała do króla. Od XIX wieku Las Bielański pełnił głównie funkcje rekreacyjne i był popularnym miejscem spotkań. Po II wojnie światowej Las Bielański znalazł się w obszarze miasta Warszawa. Wybudowano w nim Park Kultury w którym mieściła się słynna Karuzela na Bielanach. Niestety spowodowało to znaczną degradację środowiska leśnego. W tym okresie potocznie nazywany był Lasek Bielański. W 1973 roku został utworzony Rezerwat Las Bielański o charakterze krajobrazowym, którego statut pozwolił na zlikwidowanie Parku Kultury.

Las Bielański zajmuje teren o urozmaiconej rzeźbie. Równinę lodowcową przecina dolina wyrzeźbiona przez Potok Bielański. Pierwotnie źródła tego potoku znajdowały się w rejonie Wawrzyszewa, a naturalne jego ujście do rzeki Wisła było w pobliżu wzniesienia klasztornego. Tam wody potoku zostały spiętrzone do poruszania młynów i tworzyły stawy, które przetrwały niemal do końca XIX wieku. Po przeprowadzeniu melioracji Potok Bielański został skanalizowany i podłączony do kolektora. Wskutek obniżenia poziomu wód gruntowych, potok z czasem stał się ciekiem okresowo wysychającym, a obecnie rzadko pojawia się w nim woda. O istnieniu tu dawniej cieku wodnego świadczą okazałe stare olsze rosnące nad wyschniętym korytem.

Rzeka Rudawka jest jednym z nielicznych zachowanych jeszcze stałych cieków wodnych w obrębie lewobrzeżnej Warszawy. Pierwotnie źródła tej rzeczki znajdowały się w rejonie Lasku na Kole. Obecnie istnieje tylko ostatni jej odcinek, przepływający przez najniższy taras zalewowy w Lesie Bielańskim. W czasie prowadzonych tu prac melioracyjnych rzeka Rudawka została uregulowana, jej koryto wyprostowano w celu szybszego odprowadzania wód, co w dalszej konsekwencji spowodowało niekorzystny dla roślinności spadek poziomu wód gruntowych. W pobliżu uregulowanego cieku Rudawki w samym lesie widoczne jest dawne koryto rzeczki, wyznaczone krawędzią podmywanego brzegu i szeregiem starych drzew. Po wschodniej stronie Rudawki jeszcze w latach trzydziestych była wilgotna łąka kośna. Na najwyżej położonym tarasie bielańskim znajduje się stosunkowo dobrze jeszcze zachowany las grabowo-dębowy, a dokładniej jego nieco uboższa i suchsza postać - grąd wysoki. Drzewostan stanowią tu stare dęby: pospolity dąb szypułkowy i rzadsze w okolicach miasta Warszawa dąb bezszypułkowy oraz grab pospolity. Ponadto występuje tu w domieszce lipa drobnolistna, klon zwyczajny i sosna zwyczajna, która jest tu gatunkiem wycofującym się, bo brak naturalnego odnowienia.

Las Bielański, a właściwie jego część położona jest na wysoczyźnie polodowcowej, której krawędź stanowi stroma skarpa. W miejscu gdzie znajduje się taras widokowy, jej wysokość wynosi około 100 metrów, jednocześnie wznosi się ona na wysokość około 20 metrów powyżej lustra wody rzeki Wisła. Dawniej skarpa była podcinana przez nurt rzeki. Koryto Wisły było wówczas znacznie szersze i sięgało dalej na zachód. Skarpa wiślana przecina dalej lewobrzeżną Warszawę w kierunku południowo-wschodnim. Jest ona wyraźnie widoczna na wysokości Cytadeli, Starego Miasta, Łazienek. Na niektórych odcinkach skarpa została zniszczona lub jest zagrożona z powodu nieprzemyślanej zabudowy, a jest ona jednym z korytarzy przyrodniczych Warszawy i wraz z doliną rzeki Wisła stanowi część klinów napowietrzających miasto. Niegdyś na skarpie znajdowały ujście liczne źródła. Niektóre z nich obudowano wykorzystując wodę pitną.

KLASZTOR KAMEDUŁÓW WARSZAWA

Bielański klasztor Kamedułów położony w warszawskiej dzielnicy Żoliborz to miejsce, które robi duże wrażenie. W skład dawnego zespołu klasztornego Kamedułów wchodzą kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i zabudowania klasztorne. Kościół został wzniesiony dla zakonu Kamedułów, którzy przybyli tu w połowie XVII wieku z Włoch. Budowę rozpoczętą w 1669 roku, a ukończono w 1710 roku, choć prace wykończeniowe trwały jeszcze blisko 50 lat.

Kościół późnobarokowy usytuowany jest na planie wydłużonego ośmioboku z dwoma dużymi kaplicami. Wewnątrz zwraca uwagę stiukowa dekoracja rokokowa oraz cenne obrazy. Tu również złożono serce Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W zakrystii na sklepieniu znajdują się malowidła M. A. Palloniego z drugiej połowy XVII wieku. Pozostałe zabudowania klasztorne, jakie możemy zobaczyć to: refektarz, infirmeria, dom gościnny i trzynaście domków pustelniczych.

Od białego koloru habitów zakonników pochodzi nazwa gminy Bielany. Zgodnie z regułą Kamedułów pustelnie zawsze położone były pośród lasów, a otaczająca przyroda była przez nich traktowana ze szczególną troską. Z biegiem lat liczba Kamedułów stopniowo malała. Ostatni z nich umarł w 1910 roku.

Tuż obok wschodniej ściany kościoła Stanisław Staszic ma swój grobowiec. On sam w testamencie zdecydował o takiej właśnie lokalizacji i to dzięki niemu Klasztor Kamedułów stoi właśnie w tym miejscu. Stanisław Staszic często bywał w Lesie Bielańskim i prowadził obserwacje geologiczne.

ŚCIEŻKA PRZYRODNICZA

Warszawa może się poszczycić tym, że w jej granicach znajduje się Rezerwat Las Bielański, który stanowi unikatowe i niespotykane w innych stolicach Europy zjawisko. Jeszcze 100 lat temu były tu obrzeża miasta. Dziś ten niewielki fragment dawnej puszczy mazowieckiej otoczony jest zwartą zabudową. Ścieżka przyrodnicza przybliża walory, jakie posiada Rezerwat Las Bielański. Spacer nią pozwala zapoznać się z pięknem przyrody, urozmaiconym krajobrazem czy zabytkową architekturą, na którą składa się Bielański Klasztor Kamedułów. Na schemacie poniżej ścieżka przyrodnicza została zaznaczona czerwonymi kropkami prowadząca przez Rezerwat Las Bielański.

PRZYSTANEK I

Las robiniowy - nazwa tego fragmentu lasu pochodzi od najczęściej tutaj spotykanych drzew robinii akacjowej. Nie są one przedstawicielami rodzimej flory. Została ona wprowadzona po likwidacji w 1915 roku wojskowego obozu rosyjskiego związanego z Cytadelą. Robinia akacjowa jest gatunkiem pochodzącym z lasów wschodniej części Ameryki Północnej.

PRZYSTANEK II

Dolina Potoku Bielańskiego - pierwotnie źródła tego potoku zlokalizowane były na Bemowie. Jego naturalne ujście do Wisły było u podnóża wzniesienia, na którym znajduje się kościół i klasztor, gdzie wody potoku zostały spiętrzone do poruszania młynów i tworzyły stawy, które przetrwały niemal do końca XIX wieku. W późniejszym okresie w rejonie Lotniska Bemowo Potok Bielański został skanalizowany. Wskutek obniżenia poziomu wód gruntowych, potok z czasem stał się ciekiem okresowo wysychającym, a obecnie tylko wiosną i jesienią prowadzi niewielkie ilości wody. Najczęściej można oglądać jedynie jego wyschnięte koryto.

PRZYSTANEK III

Grąd wysoki na tarasie bielańskim - jest to las grabowo-dębowy, w którym dominują: pospolity dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy i grab pospolity. Ponadto występują tu w domieszce lipa drobnolistna, klon zwyczajny i sosna zwyczajna, która jest tu gatunkiem wycofującym się: występują tylko stare osobniki, brak naturalnego odnowienia. Wraz z sosną zanika borówka czernica.

PRZYSTANEK IV

Obiekty zabytkowe - zespół klasztorny kamedułów, w skład którego wchodzi kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i zabudowania klasztorne. Przy wschodniej ścianie znajduje się grobowiec Stanisława Staszica 1775-1826 - ojca geologii polskiej. Wiadomo, że Staszic często bywał w Lesie Bielańskim. Tu prowadził obserwacje geologiczne, przy odsłonięciach na skarpie wiślanej.

PRZYSTANEK V

Punkt widokowy na tarasie bielańskim - rozciąga się z niego widok na prawy brzeg Wisły. Na uwagę zasługuje rosnący na środku tarasu dąb szypułkowy posadzony w 1966 roku w rocznicę 1000-lecia chrztu Polski. Z boku tarasu został ustawiony głaz narzutowy na pamiątkę utworzenia rezerwatu. Patrząc z tarasu w kierunku południowo-wschodnim dostrzeżemy wysokie kominy elektrociepłowni Żerań.

PRZYSTANEK VI

Zabytkowe ujęcie wody źródło - znajduje się poniżej skarpy, w odległości 100 metrów na południe od punktu widokowego. Pochodzi z roku 1835 i jest dziełem uczniów Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. W swoim czasie było słynne z doskonałej wody pitnej.

PRZYSTANEK VII

Brzeg Wisły - przejście od zabytkowego ujęcia , pod estakadą, w kierunku Wisły zajmuje zaledwie parę minut. Brzeg Wisły jest w tym miejscu zmieniony, podwyższony i ujęty w betonowe opaski. Nad brzegiem w kierunku Młocin widoczne są zbiorowiska łęgów wierzbowych, czyli wiklin nadrzecznych, a w czasie niskich stanów wody odsłaniają się łachy piaszczyste, które wkrótce po wynurzeniu pokrywa dość luźna roślinność. W miejscu gdzie się znajdujemy pozostałością łęgów są pojedyncze okazy wierzb i topól.

PRZYSTANEK VIII

Łęg wiązowo-jesionowy - posiada cechy lasu pierwotnego, co w granicach dużego miasta stanowi wyjątkowe zjawisko. Drzewostan budują stare dęby, które osiągają tu szczególnie duże rozmiary, oraz wiąz szypułkowy i polny. Znaczący jeszcze udział ma olsza czarna, która jednak sukcesywnie ustępuje miejsca innym gatunkom takim jak: jesion wyniosły, klon jawor i klon zwyczajny. Na wyżej położonych terenach pojawia się grab zwyczajny. Runo jest bardzo bujne lecz mało różnorodne. Charakterystyczną cechą łęgów bielańskich jest występowanie starych drzew owocowych: czereśnie, jabłonie i grusze. Ze względu na utrudniony dostęp i komary las ten nigdy nie był intensywnie penetrowany. W związku z tym obserwowane tutaj bywają ssaki: sarny, kuny leśne i ptaki drapieżne, z których najciekawszy jest myszołów.

PRZYSTANEK IX

Grąd niski - środowisko jest tu wilgotniejsze niż w grądzie wysokim. Drzewostan tworzą stare dęby i graby, z niewielkim udziałem innych drzew.

PRZYSTANEK X

Reliktowe olsze - tędy płynął w XIX wieku nieistniejący już Potok Kaskadowy. Po usypaniu wału przeciwpowodziowego nastąpiło odcięcie bezpośredniego odpływu wód z tarasów, co spowodowało ich zabagnienie. Obecnie w wyniku głębokich melioracji i budowy osiedli poziom wód znacznie się obniżył. O dawnych stosunkach wodnych świadczą namuły organiczne i reliktowy drzewostan olszowy. Wysoko osadzone szyje korzeniowe drzew ukształtowały się niegdyś na kępach wynurzonych z wody.

PRZYSTANEK XI

Grąd zdegradowany - degradację spowodowały nocujące tu ptaki krukowate: gawrony i kawki zimujące w miastach. Ich obecność spowodowała przenawożenie tego terenu. Wiele drzew, szczególnie grabów obumarło. Mimo, że ptaki na razie opuściły to noclegowisko, to jeszcze długo zawartość związków azotowych w glebie pozostanie znacznie podwyższona.

PRZYSTANEK XII

Dawne koryto Rudawki - kiedyś rzeczka ta płynęła poprzez Powązki i Marymont uchodząc do Wisły. Obecnie na większości swej długości płynie krytym kanałem, a tylko niewielki przyujściowy jej fragment jest odkryty. W czasie prac melioracyjnych Rudawka została uregulowana, jej koryto wyprostowano w celu szybszego odprowadzania wód, co w dalszej konsekwencji spowodowało, niekorzystny dla roślinności spadek poziomu wód gruntowych. W pobliżu uregulowanego cieku Rudawki widać jeszcze dawne koryto tego cieku wyznaczone krawędzią podmywanego brzegu i szeregiem starych drzew.

PRZYSTANEK XIII

Regeneracja lasu na terenie dawnego placu zabaw - przez przeszło 100 lat las Bielański był miejscem wypoczynku mieszkańców Warszawy. Korzystanie z ustawionych tu urządzeń rekreacyjnych spowodowało całkowite zniszczenie runa leśnego. Na początku lat 80-tych urządzenia te usunięto, teren ogrodzono, posadzono dęby i sosny. Powoli rośnie nowy las, jednak musi minąć przeszło 100 lat zanim ukształtuje się las zbliżony do naturalnego.

ŚCIEŻKI BIEGOWE WARSZAWA

Program Ścieżek Biegowych jest ogólnopolskim projektem, skierowanym do wszystkich, którym zależy na zdrowiu i prowadzeniu aktywnego trybu życia. Na wyznaczonych trasach w dużych miastach Polski organizowane są regularne zajęcia biegowe. Bezpłatne spotkania odbywają się o ściśle wyznaczonych godzinach, z reguły 2 razy w tygodniu. Grupa zbiera się i kończy wspólne bieganie pod tablicą informacyjną akcji, usytuowaną na starcie każdej ścieżki. Program Ścieżek Biegowych skierowany jest głównie do amatorów, ale pomaga też przygotować się bardziej ambitnym do pokonania dłuższych dystansów.

Ścieżka biegowa w Lasku Bielańskim ma prawie 3 kilometry i poprowadzona jest szerokimi alejami tworzącymi pętle.

ZDRÓJ NA WARSZAWSKICH BIELANACH

Teren Warszawy na lewym brzegu Wisły to wyniosłość o charakterze płaskim, oddzielona od rzeki pasem niziny. Na Bielanach jest najwęższy i wynosi kikadziesiąt metrów. Grzbiet tej wyniosłości stanowi główny rozdział wód powierzchniowych. W historii Warszawy wiele było źródeł z wodą gruntową pochodzącą z tej warstwy. W przeszłości źródła te były obudowywane i ujmowane w zdroje. Z nich ludność Warszawy czerpała wodę do picia. Większość z nich wyschła lub uległa zniszczeniu. Pozodstałe nieliczne, na przykład źródło przy ulicy Oboźnej, obok mostu Gdańskiego czyli tzw. "Zdrój Królewski" oraz źródło na Bielanach. Z bielańskiego zdroju korzystano jeszcze do połowy XIX wieku, zanim powstał system miejskich wodociągów.

Zdrój na Warszawskich Bielanach znajduje się u stóp skarpy przy ulicy Pergaminów w pobliżu Wisłostrady. Obudowany jest czerwonym piaskowcem według projektu H. Marconiego. Projekt wykonali studenci Instytutu Agronomicznego powstałego w 1816 roku na Marymoncie ówcześnie obok Warszawy.

Zdrój na Warszawskich Bielanach wykazuje stale malejącą wydajność. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków i obecnie stanowi interesujący relikt odległych czasów.

ZAGROŻENIA LASU

OCENY ZAŚMIECENIA LASU I INNYCH ODDZIAŁYWAŃ TURYSTYCZNYCH
NA PRZYKŁADZIE REZERWATU LASEK BIELAŃSKI W WARSZAWIE

Jednym z niedocenianych zagrożeń dla lasów jest presja turystyczna, wiążąca się między innymi z zaśmiecaniem środowiska. Odpady turystyczne nie tylko wpływają negatywnie na szatę roślinną, glebę i hydrosferę, ale także na życie mezofauny oraz kręgowców. W celu próbnej oceny presji turystycznej, stopnia zaśmiecenia i związanych z tym zagrożeń dla fauny, przeprowadzono badania w Rezerwacie Lasek Bielański w Warszawie. Inwentaryzację wykonano na trzech wybranych ścieżkach w czterech terminach: w okresie pozimowym, dwukrotnie w okresie letnim oraz w zimie. Badania wykazały, że najbardziej zanieczyszczane były tereny znajdujące się bliżej granicy lasu. W składzie śmieci dominowały butelki szklane, PET po piwie, winie, wódce, napojach owocowych oraz torebki foliowe. W trakcie przeglądów w sezonie letnim dokonano analizy zawartości opakowań, która wykazała śmiertelność bezkręgowców wynoszącą 145 sztuk.

Znaczna część społeczeństwa lubi odwiedzać lasy, ale nie każdy zdaje sobie sprawę z potrzeby pozostawienia ich w niezaśmieconym stanie. Drzewostany stają się miejscem spędzania wolnego czasu, chwilowego wypoczynku, po którym zostają niechlubne wizytówki w postaci nie sprzątniętych śmieci. W świadomości wielu osób istnieje poczucie bezkarności. Z drugiej strony osoby te nie mają świadomości z konsekwencji swoich czynów. Dlatego pozostawiają, często nawet umyślnie, siedliska leśne w stanie zanieczyszczonym, nie zastanawiając się nad tym, że ktoś inny będzie musiał pozbierać odpady. Niektórzy niestety zapominają, że las to nie tylko miejsce produkcji drewna i innych bogactw natury, ale i miejsce któremu zawdzięczamy prawidłowe funkcjonowanie życia na Ziemi, między innymi przez akumulowanie nadmiaru węgla zawartego w powietrzu.

Turystyka i rekreacja w ekosystemach leśnych jest jedną z najczęstszych form spędzania wolnego czasu. Środowisko leśne "przyciąga" społeczeństwo swoimi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, zdrowym, czystym powietrzem, a także odmienną niż w głośnych miastach atmosferą. Presja turystyki powoduje zagrożenia biologiczne, chemiczne i fizyczne. Chemiczne oddziaływanie człowieka jest związane z przedostawaniem się do ekosystemów naturalnych różnych substancji pochodzenia zewnętrznego. Turyści traktują las jako pewnego rodzaju toaletę. Spacery poza ścieżkami wiążą się z wydeptywaniem szaty roślinnej, a co za tym idzie eliminacją niektórych gatunków, będących niekiedy pod ochroną. Istniejące i powstające ścieżki prowadzą do fragmentacji siedlisk i ograniczania prawidłowego rozmnażania się i rozwoju zwierząt i roślin. Liczebność roślin jest także ograniczana zrywaniem przez spacerowiczów wielu atrakcyjnych pod względem wyglądu gatunków, np. zawilca gajowego, zawilca żółtego, borówki czernicy, konwalii majowej, bagna itp. Do fizycznych oddziaływań na przyrodę leśną zalicza się także uszkadzanie kory drzew ostrymi narzędziami oraz łamanie gałęzi i mniejszych drzew, nielegalna wycinkę drzew. Częstym i bardzo groźnym skutkiem działalności turystów są nieumyślne podpalenia. Turyści hałasują w lesie, co w połączeniu z pozostawianym zapachem stresuje i płoszy zwierzynę. Innym poważnym problemem dla Lasów Państwowych są odpady i śmieci porzucane nieustannie przez turystów. W każdym lesie można napotkać leżące plastikowe butelki, papiery, opakowania po żywności, rozbite szkło czy też nielegalne wysypiska śmieci z pozostawionymi na nich starymi meblami, sprzętem RTV, AGD itp. Trudno rozkładające się śmieci, pozostające w środowisku oddziałują niekorzystnie na szatę roślinną, glebę ale przede wszystkim na liczebność zwierząt. Usuwanie odpadów pociąga za sobą duże koszty.

Aby chronić przed zaśmiecaniem środowisko, w którym żyjemy, najlepszym rozwiązaniem jest dokładna segregacja i ograniczanie ilości wytwarzanych śmieci. W Polsce wciąż znaczna część społeczeństwa nie przywiązuje wagi do możliwości jakie daje recykling. Ekosystemy leśne zanieczyszczane są odpadami komunalnymi, występującymi punktowo lub tworzącymi dzikie, regularnie "odwiedzane" wysypiska. Również turyści odwiedzając lasy pozostawiają w nich śmiecie. W składzie porzucanych odpadów w lasach przez turystów najczęściej można znaleźć butelki PET, butelki szklane, torebki i torby plastykowe, gazety, papier, chusteczki, odpadki organiczne, konstrukcje metalowe, sprzęt elektroniczny, meble, opony samochodowe. Śmieci te mogą być niebezpieczne dla środowiska, tym bardziej, iż rozkład niektórych z nich trwa wiele lat:
- butelki szklane 1 000 000 lat,
- puszki aluminiowe od 80-100 lat do 200-400 lat,
- plastiki 100-1000 lat,
- torby plastikowe 10-20 lat,
- stosowane powszechnie woreczki jednorazowe 250-300 lat,
- gumowa opona 50-80 lat,
- kawałek drewna 10-15 lat,
- papier pokryty plastikiem 5 lat.

Ponadto inne odpadki pozostawiane przez turystów:
- niedopałki papierosów 1-5 lat,
- papierek po gumie do żucia 2-4 tygodni,
- ogryzek 5 tygodni,
- skórki pomarańczy i bananów 2-5 tygodni.

Miejscem badań był Rezerwat Las Bielański, który jest jednym z pozostałych fragmentów dawnej Puszczy Mazowieckiej. Walorem Lasku Bielańskiego jest obecność starych, 400-letnich drzew oraz martwego drewna, co świadczy o zbliżonym do naturalnego charakterze lasu. Bogata lista flory i fauny, unikatowe gatunki powodują, że rezerwat ten pełni rolę korytarza ekologicznego Warszawy i odgrywa poważną rolę w bilansie tlenowym Warszawy, a także w tworzeniu odpowiedniego mikroklimatu Bielan. Rezerwat Lasek Bielański stanowi także wartość kulturową.

Zagrożeniami dla Lasku Bielańskiego są m.in. zanieczyszczenia powietrza dopływające z huty, elektrociepłowni, tras szybkiego ruchu otaczających rezerwat: Wisłostrady, ulic: Marymonckiej, Podleśnej a także od ulicy Dewajtis, która w ostatnich latach została włączona do ruchu. W rezultacie zanieczyszczenia i pyły osadzają się na roślinach, glebie, wodach, dochodzi do zakwaszenia gleb, zaburzeń w naturalnej regeneracji lasu składu gatunkowego roślin i zwierząt.

Zmiana stosunków wodnych, poprzez zmianę zagospodarowania i kształtu cieków (Potoku Bielańskiego oraz Rudawki) doprowadziła do obniżania się poziomu wody. W skutek tych działań dochodzi do przesuszenia terenu i zaniku niektórych gatunków flory i fauny.

Rozwój turystyki i rekreacji jest kolejnym zagrożeniem dla rezerwatu. Zwiększa się penetracja wnętrza lasu, wydeptywanie nowych ścieżek, erozja na skutek jazdy rowerami po niewyznaczonych trasach, hałas i zaśmiecanie. Pojawiające się psy powodują niszczenie szaty roślinnej, erozję gleby oraz płoszenie zwierząt. Na terenie Lasku Bielańskiego w latach 1978/1979 psy zagryzły prawie całe stado saren, liczące kilka sztuk, jedyne zamieszkujące ten obszar.

Około 7-8 dni po akcji sprzątania Świata, przeprowadzono badania nad stopniem zaśmiecenia Rezerwatu Lasek Bielański. Liczba znalezionych butelek szklanych, PET oraz puszek aluminiowych okazała się znacznie większa od zaobserwowanych na przełomie lipca i sierpnia. W większości śmieci zostały sprzątnięte, jednak część była nieruszona. Na obszarach badawczych zaobserwowano dużą liczbę "świeżych" odpadów, czyli porzuconych w pierwszym tygodniu po Dniu Ziemi. Całkowita ilość butelek i puszek wyniosła 123 sztuki. W rezerwacie zaobserwowano 2 punktowe podpalenia w głębszej części lasu. Miejsca te miały powierzchnię około 8 m.kw. Ponadto zaobserwowano jednorazowo zniszczony i pomalowany pień obumarłego drzewa.

Kosze na śmieci w rezerwacie są regularnie opróżniane. Podczas badań w terenie spotykano jednak kosze długo nie sprzątane, z których nadmiar odpadów wysypywał się na ziemię bądź był rozwiewany przez wiatr na pobliskie tereny. W takich przypadkach turyści pozostawiali śmiecie pod koszami.

Turyści regularnie łamią prawo wprowadzając psy na teren rezerwatu. Zwierzęta te są często spuszczane ze smyczy i biegają bez kagańca. Podczas jednego wyjścia w teren Lasku Bielańskiego zaobserwowano około 6 takich przypadków. Skutkiem tego jest zanieczyszczenie gleby, szaty roślinnej psimi odchodami, płoszenie i atakowanie zwierzyny leśnej.

Na obszarze trzech ścieżek zaobserwowano poruszanie się rowerzystów często nie po wyznaczonych do tego celu ścieżkach. Najbardziej narażone na tego typu czynniki erodujące i niszczące szatę roślinną są wzniesienia terenu. Spotykano często turystów zbierających grzyby i penetrujących wnętrza lasu poza wyznaczonymi ścieżkami.

W znalezionych śmieciach na obszarach badawczych wykazano śmiertelność około 145 bezkręgowców. Badania te przeprowadzono na przełomie sierpnia i września oraz pod koniec września. Analizy wykonane były tylko na trzech ścieżkach Lasku Bielańskiego i tylko dwukrotnie w okresie letnim. Można więc przyjąć, iż śmiertelność na wszystkich ścieżkach rezerwatu była znacznie wyższa. Świadczy to o jeszcze większej potrzebie sprzątania lasu dla celów ochrony zwierząt zamieszkujących ekosystemy leśne. Najczęściej bezkręgowce wchodziły do butelek szklanych, plastykowych po piwie, winie, napojach owocowych i do puszek. W ciągu całego roku, w czterech terminach badań zaobserwowano w sumie 201 butelek szklanych, butelek PET i puszek aluminiowych na obszarze trzech wybranych ścieżkach. Na podstawie ilości martwych bezkręgowców znalezionych w sezonie letnim oraz ilości odpadów w których zginęły, wyliczono, że na jedną butelkę lub puszkę przypadało 2,4 osobniki. Mnożąc otrzymaną liczbę przez ilość butelek szklanych, PET i puszek aluminiowych zaobserwowanych w ciągu całego roku otrzymałam 482 sztuk nieżywych organizmów. Należałoby się więc zastanowić ile ginie organizmów w ciągu całego roku we wszystkich śmieciach pozostawianych na wszystkich szlakach, jeśli otrzymany wynik dotyczy jedynie czterech terminów i trzech ścieżek w rezerwacie?

W celu ograniczenia zaśmiecania Rezerwatu Lasek Bielański oraz pozostałych negatywnych wpływów na środowisko, takich jak wprowadzanie psów, wydeptywanie runa i gleby, należałoby przede wszystkim informować turystów o negatywnych skutkach niedostosowania się do zakazów. Przykładowo przedstawiając na tablicach przy wejściu do lasu informacji dotyczących liczby zabitych organizmów przez pozostawiane odpady. Na tablicach należałoby także umieścić ostrzeżenia o wysokości mandatów za ignorowanie zakazu wprowadzania psów, podpalania, zaśmiecania lub za spacerowanie poza przeznaczonymi do tego celu ścieżkami. Dla ochrony rezerwatu można byłoby także zwiększyć udział pracowników Straży Miejskiej lub Służbę Strażników Ochrony Przyrody, którzy ostrzej kontrolowaliby zachowania odwiedzających ten teren turystów. W celu ochrony przyrody niezbędny powinien być rozwój edukacji społeczeństwa w tym zakresie w szkołach, uczelniach i w mediach.

Autor: Ewa Zdanowicz

Powyższy tekst jest fragmentem pracy inżynierskiej wykonanej pod kierunkiem dr hab.inż. Jarosława J.W. Skłodowskiego prof. SGGW w Katedrze Ochrony Lasu i Ekologii Wydziału Leśnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.